18

Hakem Değerlendirme İlkeleri

Bilimsel bütünlüğü ve güvenilirliği sağlamada önemli bir rol oynayan hakem değerlendirmesi, temel olarak bilimsel bir çalışmanın aynı alanda uzman kişiler tarafından incelenmesidir. Bu sürecin amacı, nitelikli ve özgün araştırmaların yayınlanmasını sağlamaktır.

Hakem değerlendirmesi, yazar ile herhangi bir ilişkisi olmayan, tarafsız bir denetim grubu tarafından yapılmalıdır. Yayıncılar, hakem değerlendirmesinden geçen araştırmaların güvenilir olduğunu kabul eder. Ancak bu sürecin doğru ve tarafsız yürütüldüğünden nasıl emin olunabilir? Aslına bakarsanız, bu süreç büyük ölçüde güvene dayalıdır ve sürecin parçası olan herkesin etik davranmasını ve sorumluluğunun bilincinde olmasını gerektirir.

Toplum, bilim ve yazar mağduriyeti

Hakem değerlendirmesi sonucunda alınacak yanlış bir karar, yazarın güvenilirliğini, saygınlığını ve hatta kariyerini olumsuz yönde etkileyecektir. Söz konusu hata, sadece yazarı etkilemekle kalmayıp, bilimi yanlış yönlendirebilir ve hatta bunun sonuçları topluma da yansıyabilir. Madem bu süreç bu kadar kritik, öyleyse hakemlerin uyması gereken bazı ilkeler olmalı.

Temel ilkeler

 Hakemlerin uyması gereken prensipler şöyledir:

  • Hakemler, kişisel ve mesleki bilgileri ile uzmanlık alanlarını dergilere doğru ve eksiksiz bir biçimde sunmalı ve sadece uzmanlık alanlarına giren konular için hakemlik yapmalıdır. Konu hakkında yeterli bilgisi yoksa, bunu en baştan belirtmelidir. Çalışmanın sadece bir kısmını değerlendirebilecekse, bunun hangi bölüm olduğu açıkça ifade etmelidir. Hakem, değerlendirmesi sırasında bu işe uygun olmadığını fark ederse, gecikmeden dergiyle temasa geçmelidir.

Sonuçlandırma niyeti olmaksızın, sadece çalışmayı görmek amacıyla hakemlik yapmayı kabul etmek etik değildir.

  • Hakem, değerlendirmeyi verilen süre içinde tamamlayabilecekse, bu sorumluluğu almalıdır. Kasıtlı bir gecikmeye sebep olmamalıdır. Ek süre gerekiyorsa, bunu dergiye derhal bildirmelidir.
  • Gizlilik unsuruna sadık kalınmalıdır. Değerlendirme sırasında ve sonrasında dergilerde yayınlananın dışında, hakemlikle ilgili bilgiler açıklanmamalıdır.
  • Değerlendirme sırasında elde edilen bilgi, hakemin veya herhangi bir organizasyonun çıkarları için ya da başkalarının aleyhine kullanılmamalıdır.
  • Tüm potansiyel çıkar çatışmaları (kişisel, finansal, profesyonel, siyasi veya dini)dergiye önceden bildirilmelidir. Bu durum hakemlik talebinin kabulünden sonra ortaya çıksa bile, dergi ile mutlaka görüşülmelidir.
  • Değerlendirme, işin gereğine uygun olarak yapılmalı ve kişisel ve profesyonel önyargılardan uzak durulmalıdır. Yazarın milliyeti, dini ve siyasi inançları veya ticari kaygılar değerlendirmeyi hiçbir biçimde etkilememelidir.
  • Değerlendirmelerde objektif ve yapıcı olunmalıdır. İftira içeren veya aşağılayıcı yorumlardan kaçınılmalıdır. Yazara, eserini iyileştirebilmesi için geri bildirim sağlanmalıdır.
  • Derginin izni olmadan, yazarlarla doğrudan iletişime geçilmemelidir.
  • Değerlendirmeyi yürürlükten kaldırabilecek birtakım problemlerle ilgili dergiden talimat beklerken, esere veya ilgili belgelere bakmaktan kaçınılmalıdır.
  • Çalışma, derginin talimatları, politikaları vs. dikkatle okunmalıdır. Net olmayan ya da eksik bir bilgi varsa, dergi ile iletişime geçilmelidir.
  • Değerlendirme sürecinin herhangi bir aşamasında çalışma ile ilgili etik olmayan bir durumla karşılaşılırsa veya araştırma ile ilgili bir suiistimalden şüphelenilirse, dergi bu durumdan haberdar edilmelidir. Dergi tarafından talep edilmedikçe, bireysel olarak konuyla ilgili daha fazla bilgi istenmemelidir.

Hakemler, şu durumlarda değerlendirmeyi reddetmelidir:

  • Hazırlık aşamasında olan veya başka bir dergide yayınlanması söz konusu olan bir çalışmaya çok benzer bir başka eserin değerlendirilmesi istenirse.
  • Derginin hakem modeli ile ilgili sorunlar varsa (örneğin, açık değerlendirme söz konusu ise ve hakemlerin kimlikleri yazarlara açıklanıyorsa).

Rapor da önemli

Ayrıca, hakemlerin rapor hazırlarken dikkat etmeleri gereken bazı noktalar vardır:

  • Geri bildirim konusunda derginin talimatlarına uyulmalıdır.
  • Eleştirilerde çok net olunmalıdır ve uygun gerekçeler sunulmalıdır ki, editörler değerlendirme ve nihai kararlarında adil olabilsinler.
  • Bu çalışmanın yazara ait olduğu unutulmamalı ve makale hakemin tercih ettiği biçimde baştan yazılmamalıdır.
  • Dil konusunda duyarlı olunmalıdır. Geri bildirim titizlikle yapılmalıdır, özellikle de yazar yazıyı ana dilinde kaleme almadığında…
  • Çalışmada adı geçen başka yazarlarla ilgili olumsuz yorumlarda bulunulmamalıdır.
  • Editör için yapılan yorum ve tavsiyeler tutarlı olmalıdır.
  • Yazarın görmeyeceği düşünülerek iftira ve suçlamalar içeren yorumlar yazılmamalıdır.

Yazar ve dergilere düşen görev

Diğer taraftan, hakemleri doğru yönlendirmek için yazar ve dergilere nasıl bir sorumluluk düşüyor? Yazarlar kullandıkları tüm kaynak ve verileri ortaya koymalıdır. Dergiler ise kullanılan tüm verilerin halka açık hale gelmesi için çaba göstermelidir.

X

Ücretsiz makalelerinizi tükettiniz.

Araştırma yazarlığı ve akademik yayıncılık konusundaki tüm kaynaklarımıza sınırsız erişim sağlamak için ücretsiz üye olun:

  • 320 + blog makaleleri
  • 50+ Web Seminerleri
  • 10+ Uzman podcast
  • 10+ e-Kitap
  • 10+ Kontrol Listesi
  • 50+ İnfografikler