Hatalı Hakem Denetiminin Bilimsel Güvenilirlik Üzerindeki Etkileri
Blogumuzu takip edenler bilirler, hakem denetimi ile ilgili geçtiğimiz süre boyunca birçok yazı yayınladık. Kaçıranlar için kısaca tekrar etmek gerekirse hakem denetimi bir akademik çalışmanın aynı alanda uzman kişiler tarafından incelenmesidir. Bu inceleme de özellikle yazar ile herhangi bir bağı bulunmayan tarafsız bir denetim grubu tarafından yapılmalıdır. Bu denetimden geçen araştırmalar yayıncılar tarafından güvenilir kabul edilir. Fakat hatalı hakem denetimi işleri tamamen ters düz edebilir.
Bilimsel Güvenilirlik Nedir?
Bilimsel güvenilirlik adı üstünde tamamen güven ile alakalı bir durumdur. Bir bilim insanının bilimsel güvenilirliğini ortaya koyduğu argümanların mantıksal yapısını inceleyerek bulabilirsiniz. Yani bulduğu veriler ile ortaya koyduğu argümanlar arasında mantıklı bir ilişki olmalıdır. Ayrıca hipotezini net bir şekilde açıklamalı, doğru veya yanlış çıktığında ortaya çıkabilecek verilere göre olası bir sonuç belirlemelidir.
Hakem denetimi yazarın bu yaklaşımlarını ve verilerini incelemek ve kontrol etmek için oluşturulmuş bir kontrol sürecidir. Burada bir hata yapıldığında bilerek veya bilmeyerek yazarın bilimsel güvenilirliğine ve saygınlığına büyük zarar verilmiş olur. İster genç bir akademik araştırmacı ister tecrübeli bir bilim insanı olsun, hakem denetiminde bir hata çıkarsa bu her zaman bir kuşkuya neden olacaktır.
Hakem denetiminden yapılan hatalar yazar üstünde bilimsel bir güvensizlik oluşturacağı gibi daha önce yayınlanmış araştırma ve makaleleri üzerinde de bir kuşku uyandıracaktır. Eğer hatalı bir değerlendirme sonucu yazıda bir eksik görülmüş ya da tam tersi hatalı verilere dayanan bir araştırma denetimden tamamen temiz çıkmış ise bu hem yazar hem de denetimi yapan akademisyen için bilimsel anlamdan bir düşüşe neden olur.
Bazı hatalar öldürebilir!
İşin akademik saygınlık meselesini geçersek önümüzde daha önemli bir sorun daha görürüz. O da yapılan hataların ölüme sebebiyet verme olasılığı. Örneğin akustik konusunda yapılan bir araştırmada kullanılan vibrasyon teknikleri değerlendirme sonucu hatalı çıktı ve yazara geri gönderildi. Evet, bu bir sorun fakat bir de şunu düşünün, yıllık milyarlarca dolar bütçelere sahip biomedikal laboratuvarlar araştırmalarında bir hata yapsa ve hatalı hakem değerlendirmesi sonucu bu araştırma tamamen doğru sayılsa neler olur? Sizce bu insan sağlığını doğrudan ilgilendiren bir sorun olmaz mı?
Hakem denetiminin ne kadar etkin olduğuna dair elimizde çok az kanıt var fakat kusurlarına dair de bir o kadar çok kanıtımız var. Bazı kusurların ve dolandırıcılığın tespiti konusunda yararsız olmasının yanında hakem denetimi pahalı, yavaş, önyargı eğilimli ve kolayca istismar edilebilen bir yöntem yani bir çeşit piyango olarak görülebilir.
Bu konuda yazarlara ve araştırmacılara da sorumluluklar düşüyor. Detaylı ve sıkı bir hakem denetimi için araştırmacılar kullandıkları tüm metrikleri ve verileri ortaya koymalıdırlar. Yayınevleri de araştırmalarda kullanılan tüm verilerin kamuya açık hale gelmesi için çalışmalar başlatmalı ve bu konuda yazarları teşvik etmeliler.
