Akademi İçindeki Yükselen Atıf Manipülasyonu ve Etkileri
Atıfta bulunmak, başka bir yazarın ve yayıncının orijinal çalışmasını kendi özel çalışmanızda eklemek ya da ödünç almaktır. Bu nedenle, atıfların akademisyenliğin temellerinden biri olabileceğini söyleyebiliriz. Atıflar kullanılarak, herhangi bir konu hakkında daha doğru gerçekler ve rakamlar verilebilir ve bilimsel açıklamalar yapılabilir. Atıflar, yazarlar, editörler, yayıncılar ve kurumlar tarafından ve bazı disiplinlerde verimliliğin önemli ve meşru bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, yüksek etki faktörlü dergilerde yayın yapan araştırmacılar kariyerlerinde terfi ve hibe gibi başarılar ile ödüllendirilir. Ancak atıfların manipüle edilebilmesi, atıf indekslerinin meşruiyetinin bilimsel yayınların etkisinin en önemli göstergesi olarak kabul edilmesine daha temkinli bir yaklaşım getirmiştir.
Atıflar Neden Önemlidir?
Akademik bir makalede atıf kullanan yazarlar, okurlarına yazdıkları materyalin daha önce bilimsel olarak kanıtlandığını garanti ederler. Temel olarak, atıf, okuyucuya çalışmanız hakkında ne kadar uygun bir araştırma yaptığınızı göstermenin bir yolu olup aslında çalışmanızın bir uzantısıdır. Her araştırma makalesinde ortak olan çok sayıda alıntı vardır. Bir makale yazarken, araştırmacılar çalışmalarına ilham veren, fikirlerini destekleyen, çürüten ya da fazladan bilgi veren diğer çalışmalardan bahsedebilirler. Ayrıca, intihalden kaçınılması gerektiği için, uygun alıntılar mutlaka gerekli açıklamayı yapabilmek için gereklidir. Bu yüzden, atıflar bilimsel yayınlar için hayati öneme sahiptir.
En Çok Atıf Alan Kişiler Listesi Yayınlandı
Web of Science, 2002 yılından bu yana her yıl, seçilen bir veya birden fazla alanda önemli ve geniş etki gösteren ve son on yıl içinde akranları tarafından çokça atıfta bulunulan araştırma bilimcilerini içeren bir liste açıklamaktadır. Çokça Atıf Alan Araştırmacılar 2019 Listesi de geçtiğimiz günlerde yayınlandı. Web of Science’a göre, bu araştırmacılar, alanlarında ve yayınlandığı yıl boyunca en çok atıfta bulunulan ilk %1 eser arasında yer alan çok sayıda makale yayınlayarak kendilerini ayırdılar. Yüksek düzeyde atıfta bulunulan araştırma makalelerinin bu şekilde tutarlı bir biçimde üretilmesi, bu araştırmacıların çalışmalarının tarafından önemsendiğini ve ürettikleri bilimin faydaya sahip olduğuna karar verildiğini göstermektedir.
Atıf Manipülasyonu Nedir?
Atıf manipülasyonu çeşitli şekillerde olabilmektedir. Örneğin, editörler, yayıncılar veya yayın kurulu üyeleri, atıf oranlarını ve dergi etkilerini artırmak amacıyla belirli dergilerden alıntılar eklemek için yazarları baskı altına alabiliyorlar. Yalnızca yazarın çalışmalarının atıf sayısını artırmanın bir yolu olarak, yazarın araştırmasının yazarın kendisi tarafından aşırı alıntılanması (yani yazarlar tarafından yapılan “kendine alıntılar”) da bir başka tür atıf manipülasyonudur. Yazarın sadece makalenin atıf sayısını artırmanın bir aracı olarak bir araştırma makalesi yayınladığı dergiden makalelerin aşırı alıntılanması da bir diğer manipülasyondur. Bir diğeri de, bazen “fahri alıntı” olarak da adlandırılan başka bir yazarın veya derginin çalışmalarına aşırı atıf yapmak (örneğin araştırmacı alanında bir makale veya tanınmış bir bilim insanının gönderdiği derginin genel yayın yönetmeni) ya da yalnızca söz konusu yazarların veya dergilerin alıntılarına katkıda bulunmak için alıntı istiflemedir.
Atıf manipülasyonu, bir makalenin belirli bir dergide kabul edilmesi için bir koşul olarak oluşturulduğunda “zorlayıcı atıf manipülasyonu” olarak kabul edilmektedir. Zorlayıcı atıf manipülasyonu, makalelerinin alıntılanması ve editörün tavsiyeyi bir gereklilik olarak kabul ettiği şartı öneren hakemlerden gelebilir; editörlerin veya yayın kurulu üyelerinin yayınlanmış araştırmalarının veya yayınlanmış araştırmalarının illaki o dergiden alıntılanması gerektiğini veya bir derginin, elindeki konu ile ilgisinden bağımsız olarak, bir yayın koşulu olarak o dergi içindeki makalelere atıfta bulunulması gerektiği durumlarda olduğu gibi çeşitli manipülasyonlar karşımıza çıkabilmektedir. Böyle bir durumda, “atıf manipülasyon karteli” yayınlanmış makalelerin kalitesinden ve önemlerinden bağımsız olarak her birinden alıntıları karşılıklı olarak artırarak ilgili dergilerin etki faktörünü artırmak için birden fazla dergi işbirliği yaptığında ortaya çıkmaktadır.
Atıf Manipülasyonunun Çarpıcı Bir Örneği
Dünyanın en çok atıf yapılan araştırmacılarından biri olan bir biyofizikçi, hakemli inceleme sürecini tekrar tekrar kendi çalışmalarına atıf yapmak için manipüle ettikten sonra, bir derginin yayın kurulundan çıkarıldı ve başka bir dergide de inceleme yazarı olması engellendi. Bu olay anlaşıldığında bu kişinin ismi açıklanmadı. Daha sonra, derginin yayıncısı Elsevier, Nature’a, yasaklı editörün Boston, Massachusetts’te Gordon Life Science Institute olarak adlandırdığı bir organizasyonu kuran ve yürüten Kuo-Chen Chou olduğunu belirtti. Editör açıklamasına göre Chou, düzenlemekle yükümlü olduğu düzinelerce makalenin yazarlarından yayınlarının uzun bir listesini (bazen 50’den fazla) alıntı yapmalarını istedi ve geliştirdiği algoritmadan bahsetmeleri için makalelerinin başlıklarını da değiştirmelerini istedi.
Chou’nun o zamanlarda adı açıklanmasa da Chou’nun makale hakemliğini engelleyen dergilerden biri olan Bioinformatics’in editörlerinden Jonathan Wren, Chou’nun kendinden atıf yapma taleplerinin büyüklüğünün şok edici olduğunu belirtmiştir. Chou, 2003 yılında ilaç endüstrisindeki kariyerinden emekli oldu ve daha sonra, herkesin katılabileceği “fiziksel sınırları olmayan” bir enstitü olan Gordon Life Science Institute’u kurdu. 2003 yılından önce Chou, çoğunlukla hesaplamalı biyoloji alanında yaklaşık 2000 kez alıntılanan 168 makale yayınladı. Ancak Elsevier’in Scopus alıntı veri tabanına göre şu anda 58000’den fazla alıntı içeren toplam 602 makalesi var ve kendisi dünyanın en çok atıf yapılan araştırmacılarından biri.
JTB’nin editörü, Chou’nun kendi enstitüsünde yakın meslektaşları tarafından yazılan makaleleri de ele aldığını belirtti. Bazılarının dergi tarafından daha sonra izlenemediğini ve editörlerin gerçekliğinin sorgulandığını açıkladı. Chou’nun bazen makalelere bir takma adla hakemlik yaptığını veya kurumundan kimin hakem olması gerektiğini özellikle seçtiğini ekledi. Birçok durumda da Chou’nun kendisi, incelemenin son aşamasında ortak yazar olarak makalelere kendi ismini de ekletmiştir. Yapılan incelemelerde, Chou’nun editörlüğünü yaptığı her bir makale için makalenin yazarlarından kendi çalışmalarından ortalama 35 tanesini ekleyerek kendine atıfta bulunulmasını talep etmiştir. Ayrıca, % 90’ına ortak yazar olarak da kendini eklettirmiştir. Maalesef bu süreç onlarca makale için tekrarlanmıştır. Derginin editör sistemi, bu suiistimali gözden kaçırdıkları için özür dilemek istediklerini bildirmiştir.
Oklahoma City’deki Oklahoma Tıbbi Araştırma Vakfı’nda bir biyoinformatikçi olan Wren, Chou’nun alıntılarına ilişkin soruşturmaların şüpheli kalıplara işaret ettiği en az üç dergide halen devam ettiğini söylemiştir. Wren şu anda dergilerdeki alışılmadık alıntı kalıplarını otomatik olarak işaretlemeye çalışan bir algoritma ile uğraşıyor. Yapılanlar, Elsevier’in “zorlayıcı atıf” uygulamasını kırma çabaları ile örtüşmektedir. Yayıncı, kendi alıntılarını artırmak için değerlendirmesini manipüle ettiğinden şüphelenilen yüzlerce araştırmacıyı araştırdığını açıklamıştır. Bu duyurudan sonra ilk ortaya çıkan dava Chou’nunkidir. Dergiden yapılan açıklama, nadiren de olsa bu tür uygulamaların hakemlik sisteminin kötüye kullanılması olduğunu ve editörlerin ve hakemlerin bilimsel kaydın bütünlüğünü sağlamaya adadığı sıkı çalışma ve taahhüdü zayıflattığını bildirmiştir.
Chou, 2014’ten 2018’e kadar Philadelphia, Pennsylvania’da bir bilgi hizmetleri şirketi olan Clarivate Analytics tarafından üretilen ve Web of Science’ın atıf veritabanına sahip olan bir listede yüksek alıntı yapılan bir araştırmacı olarak gösterilmiştir. Ancak, adı artık 2019 listesinde görünmüyor. Çünkü geçen yıl Clarivate, makalelerini “olağandışı yüksek düzeyde kendinden atıf yapma” nedenini göstererek Chou’nun adını listeden çıkarmaya karar verdi.
Atıf Manipülasyonuna Karşı Çareler
Elsevier’in bu tür uygulamaları tespit etmeye yardımcı olmak için analitik araçlar geliştirdiği ve araştırmaların yayınlanmadan önce olası atıf manipülasyonunu incelemek için uygulamayı devreye alacakları taahhüt edilmiştir. Atıf manipülasyonu uygulayan editörlerin yayıncılıkta en iyi uygulama normlarını ihlal ettiği kabul edilir ve araştırmalar atıf manipülasyonu uygulamalarını onayladıktan sonra pozisyonlarından çıkarılabilir. Ayrıca, bazı atıf indeksleri, atıf manipülasyonu sorununa, kendi kendine atıfları tamamen kaldırmanın ek eylemini gerçekleştiren bir etki faktörü hesaplaması ekleyerek yanıt vermiştir. Buna ek olarak, atıf endeksleri dergilerin dizinlerine dahil edilmesini reddetti veya kanıtların puanları yükseltmek için bir mekanizma olarak açıkça kasıtlı olarak kendi kendini alıntılamayı desteklediği zaten endekslenmiş başlıkları çıkardı.
Dergiler, yazarlar ve hakemler için uygun öz-atıf düzeylerine ilişkin politikaları, kabul edilebilir öz-atıf konusunda geniş terimlerle bile ele almalıdır. Ayrıca, dergiler ve yayıncılar, editörlere, editörlerin veya dergilerin yayınlarına atıf yapmanın uygun zamanları ve yolları hakkında eğitim sağlamalıdır. Uygunsuz istekler veya atıf manipülasyonu olayları ortaya çıktığında, dergilerin bu konuları ilgili taraflarla ele almak için açık prosedürleri olmalıdır.
