Pandemi Sırasında Araştırmacılar Ön Baskıları Neden Kullanmalı?
COVID-19 salgını, sadece biyolojik bilimlerdeki ön baskıların gönderilmesindeki hızlı büyümeyi hızlandırmakla kalmamış, aynı zamanda onları daha önce hiç olmadığı kadar dikkate sunmuştur. Örneğin, tıp bilimleri ön baskı havuzu olan medRxiv, pandemi ve hastalıkla ilgili şu ana kadar 3.600’den fazla ön baskı yayınlamıştır. İstatistiklere göre geçtiğimiz Nisan ayında araştırmacılar ve halk buradaki ön baskılara 10 milyon kere bakmışlardır.
Bu yoğun trafiğe nazaran biyoloji ve tıp bilimlerinden birçok yazar ön baskı formatına çok da aşina değiller. Bu sebeple, Nature Index ön baskının insanlara daha iyi tanıtılması için bu konuda uzman kişilerin fikirlerini alarak iyi uygulama önerilerini listelemiştir.
Ön baskılar birer kısa filmdir
bioRxiv ve medRxiv ön baskı arşivlerinin kurucu ortağı olan John Inglis’e göre, ön baskı formatında çalışmayı yayınlamak için en doğru zaman, tüm yazarların çalışmalarına ve yorumlarına ilişkin ortak görüşlerini temsil etmekten mutluluk duydukları zamandır. Buna bazen makalenin bir dergiye gönderilmesi halinde, hakem incelemesi sürecinde içeriğin kendisinin gözden geçirilmesinin yanı sıra uzunluk veya sunumda her türlü değişikliğe uğrayabileceğini bilerek ‘yönetmenlerin kesmesi’ de denilmektedir.
Bu havuzlarda yazarlar çalışmalarını bir dergiye gönderirken aynı zamanda ön baskılarını da yayınlamış olurlar. Bu durum, ASAPbio‘nun genel müdürü olan Jessica Polka’ya göre aslında kaçırılmayacak bir fırsattır. Bilimsel bir dergide tam kapsamlı bir araştırma makalesi yayınlamadan önce çalışmaya dair bir ön baskı metni yayınlamak, makaleyi geliştirebilecek geri bildirimleri almaya olanak tanır ve bazen de başvurunuzu inceleyen derginin editörü bile size olumlu yaklaşabilir. Bunun yanında, bioRxiv’de gönüllü ön baskı tarayıcısı ve hesaplamalı biyolog olan Michael Hoffman, bir çalışmanın alelacele yayınlanmaması hususunda araştırmacıları uyararak bir çalışmanın dergiye gönderilmeden önce eğer kusurları olduğu biliniyorsa ön baskı formatında yayınlanmasını tavsiye ediyor.
Ön baskınızı tanınan bir sunucuya gönderin
Bazı yüksek kalitedeki COVID-19 ile ilgili ön baskıların tanınmış bir ön baskı sunucusu yerine, yazarların kişisel laboratuvarlarının veya projelerinin web sitelerinde yayınladıkları gözlenmiştir. Böyle bir durum, iyi bir uygulama olarak kabul edilmemektedir. Çünkü bir laboratuvar web sitesine gönderilen ön baskılar, EuropePMC ve Google Akademik gibi arama motorlarında görünmeyeceklerdir. Ayrıca, bu gibi çalışmalar, meta verileri daha erişilebilir hale getiren bir uygulama olan DOI (dijital nesne tanımlayıcı) numarasına sahip olmayacaklar ve eğer kişisel siteleri çökerse literatürde arşivlenemeyeceklerdir. Böylece, tanınmış bir havuza gönderilen baskılardan daha az görünür olacaklardır. Ayrıca, bu şahsi web sitesi olarak kabul edilebilecek siteler, medRxiv ve bioRxiv gibi platformların sahip olduğu çeşitli özelliklere (kullanım istatistikleri, Altmetric, makalelerin çevrimiçi bağlantıları gibi) sahip değillerdir. Aynı çalışma için olası yetkili kaynakların ve referansların sayısını sınırlamak ve tüm alıntıları tek bir yerde toplamak için de ön baskıların tanınan sunuculara gönderilmesi önerilmektedir.
Hedef kitleniz
Ön baskı yazarları için aralarından seçim yapabilecekleri şaşırtıcı sayıda sunucu dizisi mevcuttur. Bazı sunucular (örneğin, arXiv, bioRxiv, SSRN ve OSF Preprints) diğerlerine kıyasla kapsam açısından oldukça geniş bir yelpazeye hizmet etmekteyken bazı sunucular da sadece belli konularda (örneğin, sadece psikoloji alanında ön baskı kabul eden PsyArXiv) ve belli coğrafi bölgelere odaklanarak (AfricArXiv gibi) hizmet vermektedir.
bioRxiv ve medRxiv’de içerik sorumlusu olan Samantha Hindle’a göre yazarlar ilk önce okuyucu kitlelerinin kim olduğunu düşünmeli ve bu topluluğu hedefleyen uygun bir sunucuyu seçmeli. Bir Endonezya ön baskı sunucusu olan INA-Rxiv’in kurucusu Dasapta E. Irawan da yerel bir sonuca odaklanan bir ön baskının hedef kitleyi temsil etmesi için seçilebilecek en uygun arşivin ulusal düzeyde hizmet veren bir sunucu olduğunu belirtmiştir.
Ön baskı sunucusu ve dergilerin politikalarını kontrol edin
Sunucular yayınlamaya izin verdikleri içerik türlerinde farklılık göstermektedir. Bu nedenle, yazarların çalışmalarını sunmayı istedikleri dergilerin politikalarını da öncesinde kontrol etmeleri gerekmektedir. Örneğin bioRxiv, dergiler tarafından daha önceden kabul edilmiş inceleme ve araştırma makalelerini kabul etmemektedir. Bazıları da yalnızca ticari olmayan (kar amacı gütmeyen) bir sunucuya ön baskı olarak gönderilen araştırma makalelerini yayınlamayı kabul etmektedir.
Çarpıcı bir başlık seçin ve özetinizi en iyi şekilde yazın
Bazı COVID-19 ön baskılarına gelen yorumlardan sonra ön baskıların genel halk tarafından nasıl yorumlanabileceğini düşünerek çalışmayı yazmanın ve yayınlamanın önemi açığa çıkmıştır. Medya raporları, ön baskı ile hakemli bir dergi makalesi arasındaki ince farkı anlayamayabilecek bilim adamı olmayan bir kitlenin varlığının unutulmaması gerektiğine dikkat çekmektedir. Bu nedenle yazarların başlıklarını seçerken yapıcı kararlar almaları ve hedef kitle tarafından kolayca anlaşılabilecek başlık ve özet ile abartılı iddialarda bulunmadan sonuçları doğru bir şekilde ileten ön baskı çalışmaları ortaya çıkarmak için her türlü çabayı göstermeleri önemlidir.
Tüm ortak yazarlar evet demeli
Bir ön baskının geri çekilmesinin yaygın bir nedeni adı geçen ortak yazarlardan bir veya daha fazlasının sunumu kabul etmemesidir. Bu nedenle, tüm yazarların “gönder” düğmesini tıklamadan önce onay vermelerini sağlamak önemlidir. Ayrıca yazarların ön baskılarına uygulamak istedikleri lisansı seçme şansının olması da önemlidir.
Ön baskınızı tanıtmak için sosyal medyayı kullanın
Ön baskıları yayınladıktan sonra yapılması gerekenlerden biri bilimsel topluluktan veya hedef kitleden çalışmaya dair geri bildirimler almaktır. Bunu yapabilmek için yazarların aktif ve sosyal olması gerekir. Üniversite içi posta listeleri, LinkedIn, WhatsApp grupları ve diğer sosyal medya alanları dahil olmak üzere birçok iletişim kanalının paralel olarak kullanılması ve çalışmalarını paylaşmaları önerilmektedir. Bu amaç doğrultusunda bazıları Twitter uygulamasını uluslararası ilgiye ulaşmak için sıklıkla kullanırken, bazıları da Facebook’u, kullanma eğiliminde olmaktadır. Hedef kitlenize uygun olan yer neresiyse orada paylaşım yapmanız önemlidir.
Yazarlar ön baskıları için herhangi bir geri bildirim alamıyorlarsa, PREreview’den de bir inceleme talep edebilirler. Çevrimiçi bir topluluk olan PREreview, ön baskı incelemeleri yapar. Yayınlama, okuma ve etkileşim ile alakalı inceleme hizmeti sunar. Dergi kulüplerine katılan araştırmacılar yazarlarla ve diğer araştırmacılarla istenen ön baskıları tartışır ve yorumlar. Örneğin, COVID-19 ile ilgili bir ön baskınız varsa, araştırmanız için Salgın Bilim Hızlı Ön İzleme’den hizmet talep edebilirsiniz.
Eleştirilere açık olun ve araştırmanıza yapılan yorumlarla ilgilenin
Birçok ön baskı arşivi yorumlara izin vermektedir, ancak çok az araştırmacı bu özelliği etkili bir biçimde kullanmaktadır. Ön baskının yayınlandığı çevrimiçi havuzda yorumların toplanıp etkin bir şekilde işe yarayacağı halde yorumlar en çok Twitter’da ve sonra da Facebook’ta görülmektedir. Ayrıca yazarlar, en yaygın geri bildirim yolu olarak doğrudan e-posta veya kişisel iletişim seçeneklerini tercih edip herkese açık olan geri bildirim yolunu tercih etmemektedir.
Aslında, ön baskı arşivlerini en son bulguların sunulduğu ve tartışıldığı bilimsel bir konferansa benzetebiliriz. Ancak, ‘gerçek yaşam’ konferanslarında olduğu gibi, ön baskılarda da yazarlar eleştiriye açık olmalı ve düşünceli bir şekilde bu yorumlarla ilgilenmelidir. Çünkü siz ne kadar bilimsel sürecinizde kuvvetliyseniz, fikirlere ve sonuçlara birçok açıdan meydan okuyabilirsiniz. Eleştirileri diğerlerinin bakış açısından bakabilme ve yapılan yorumları da araştırmanızı nasıl geliştirebileceğinizi keşfetme fırsatı olarak görmelisiniz.
Ön baskınızı güncel tutun
Geleneksel dergi makalelerinin aksine, ön baskılar güncellenebilirdir. Ön baskının yayınlandığı arşiv tarafından buna izin verildiği sürece, yazarlar makalelerinde önemli değişiklikler yaptıklarında yeni bir sürüm ön baskıyı hedef kitlenin erişimine sunması tavsiye edilir. Örneğin, bioRxiv’de yazarların %25 ila %30’u ön baskılarının revize edilmiş hallerini paylaşırlar.
Farklı sürümlerin hepsi aynı DOI’ye sahiptir. Eğer mümkünse sunucudaki belli sürümlere de erişilebilmeyi mümkün kılabilirsiniz. Ayrıca yazarların önceki sürümdeki değişiklikleri belirtmek için kullanabilecekleri bir “Revizyon Özeti” alanı olan sunucular mevcuttur (bioRxiv gibi). Ön baskı sunucusu böyle bir alana sahip değilse, yaptığınız değişiklikleri ön baskı sayfasına yorum olarak eklemeniz de uygun olabilir. Çünkü bu bilgiler, önceki sürümü zaten okumuş olan ve sürümler arasındaki farklar hakkında detaylı bilgi edinmek isteyen okuyucular için oldukça değerlidir.
Bazı ön baskı sunucuları, PLoS dergileri de dahil olmak üzere, daha kapsamlı olan araştırma makalesi formatındaki son sürüme bağlantıyı otomatik olarak oluşturabilir. Dergi bunu otomatik olarak yapmazsa, dergi metninin sonuna not olarak bir ön baskı bağlantısı eklemeniz önerilir. Bunun daha fazla yapılması, araştırmanın şeffaflığını artırmak ve bilimsel keşiflerin normal ilerlemesini vurgulamak için makalenin tarihini izlemeye yardımcı olacaktır.
